A kümesi kişilik bozuklukları şunlardır: paranoid kişilik bozukluğu, şizoid kişilik bozukluğu ve şizotipal kişilik bozukluğu1
DSM-5 (Ruhsal bozuklukların tanısal ve istatistiksel el kitabı, 5. versiyon), 10 kişilik bozukluğu tanımlar ve bunları, A, B ve C kümesi kişilik bozuklukları şeklinde üç kategoriye ayırır.
A kümesi kişilik bozukluğu
A kümesi, tuhaf ve eksantrik küme olarak da tanımlanır. A kümesi kişilik bozuklukları, tuhaf, eksantrik düşünce veya davranış ile karakterize edilir.2, 3
A kümesi kişilik bozukluklarına sahip insanlar, genellikle tuhaf ya da eksantrik bir görünümdedir ve güvensizlik ve kuşkuculuktan sosyal kopukluğa uzanan sıra dışı davranışlar sergilerler.2
Şizoid kişilik bozukluğunun ayırt edici özelliği, sosyal kayıtsızlık, paranoid kişilik bozukluğunun şüphecilik ve şizotipal kişilik bozukluğunun ise tuhaflık olarak kabul edilir. Bu bozukluklarda fantezi ve projeksiyon savunma mekanizmaları kullanılır ve bunlara psikotik düşünceye yatkınlık eşlik eder. Hastalarda stres altında bilişsel dezorganizasyona neden olan biyolojik yatkınlık olabilir.3
Paranoid kişilik bozukluğu
Başkalarından kuşkulanmak ve başkalarına güvensizlik bu kişilik bozukluğunun temel özellikleridir. Paranoid kişilik bozukluğuna sahip insanlar, etrafındaki insanların kendilerine kötülük yapacağına inanırlar. Bu inanç, onların sürekli korkulu yaşamalarına yol açar.
Bir paranoid iseniz, mottonuz şu olabilir: İnsanlar her zaman, kasıtlı olarak, bana ihanet edecek veya başka bir şekilde beni kullanacak. Bu yüzden, her zaman başkalarına karşı dikkatli/ uyanık olmalıyım.
Paranoid iseniz, aşırı şüpheleriniz ve düşmanlık beklentileriniz, sizi, geçinmesi zor biri haline getirir. Dolayısıyla, yakın ilişkilerde zorluk yaşarsınız. Kavgacı doğanız, karşınızdakilerde, daha sonra asıl beklentilerinizi doğrulamaya hizmet eden çatışmacı bir tepki ortaya çıkarabilir; yani, zamanla kendinize düşmanlar yaratabilirsiniz.
Çevrenizi kontrol etme ihtiyacı duyarsınız.
Genellikle katısınızdır. Başkalarını eleştirir, başkalarıyla işbirliği yapamaz ve eleştirileri kabul etmekte çok zorlanırsınız.
İnce bir şekilde gizlenmiş, kendinizle ilgili, gerçekçi olmayan, büyüklenmeci hayalleriniz olabilir. Çok özel biri olduğunuzu düşleyebilirsiniz.
Özellikle, kendinizden farklı nüfus gruplarından (Türkler, Kürtler, Siyahlar, Niğdeliler gibi) gelenler hakkında olumsuz klişeler geliştirme eğiliminde olabilirsiniz. Başkaları tarafından fanatik olarak algılanabilirsiniz. İnançlarınızı, düşüncelerinizi paylaşan başkalarıyla, sıkı sıkıya bağlı kültler veya gruplar oluşturabilirsiniz.
Paranoid kişilik bozukluğunun DSM-5’e göre tanı kriterleri şunlardır.
- Yeterli temel (delil) olmadan, diğerleri tarafından istismar edilmekten, aldatılmaktan veya zarara uğramaktan şüphelenmek.
- Arkadaşlar veya işyerindeki meslektaşların sadakati ve güvenilirliği hakkında haksız şüphelere sahip olmak.
- Söylediklerinin, kendine karşı kötü amaçla kullanılacağıyla ilgili yersiz korku içinde bulunmak; dolayısıyla da diğerlerine güvenmemek.
- İyi niyetli sözler ya da olaylardan aşağılandığı ya da tehdit edildiği anlamlarını çıkarmak.
- Sürekli kin beslemek, hakaret, haksızlık veya görmezlikten gelinmeyi kabul edememek.
- Başkaları tarafından anlaşılır olmayan şekilde, karakterine ya da itibarına saldırıldığını düşünüp öfkeyle ani tepki vermek.
- Nedensiz bir şekilde eş veya partnerlerin bağlılığından sürekli olarak kuşku duymak.
Şizoid kişilik bozukluğu
Şizoid kişilik bozukluğu, kişilerin, sosyal faaliyetlerden kaçındığı ve sürekli olarak, başkalarıyla etkileşimden çekindiği bir durumdur. Şizoidlerin, başkalarıyla nasıl kişisel ilişki kuracakları konusunda genellikle çok az fikirleri vardır.
Şizoid kişilik bozukluğuna sahipseniz, toplumsal ilişkilerden kopabilir, insani yakınlıktan kaçınabilir ve duygularınızı sınırlı şekilde gösterebilirsiniz.
Şöyle bir motto ile yaşıyor olabilirsiniz: Dünya, özellikle de duygularla ve diğer insanlarla uğraşırken, bunaltıcı bir yerdir. Her şeyle aynı anda uğraşamam. Duygulardan uzak, tecrit edilmiş bir yaşamı çok daha kolay yönetebilirim.
Şizoid iseniz, başkaları, sizin donuk ve mizah yoksunu olduğunuzu düşünebilir. Duygu gösterme eğiliminde olmadığınız için, etrafınızda olup bitenleri umursamıyormuş gibi görünebilirsiniz. Ancak, aslında kendinizi aşırı derecede hassas ve yalnız hissedebilirsiniz.
Genelde yalnız olursunuz. Bağımsızlığı önemsersiniz. Çok az yakın arkadaşınız olur -belki de hiç olmaz. Sosyal ortamlarda olan bitene nasıl tepki vereceğinizi belirlemekte zorlanırsınız. Cinsel ilişki için çok az motivasyon duyarsınız.
Şizoid kişilik bozukluğunun DSM-5’e göre kriterleri şunlardır:
- Bir aile parçası olmak ya da yakın ilişkilere girmek gibi arzuların olmaması (veya çok çok az olması).
- Neredeyse her zaman bir tek faaliyette bulunmayı tercih etmek.
- Bir başkasıyla cinsel deneyim yaşamaya karşı ciddi düzeyde ilgisizlik.
- Söz konusu bir etkinlikten çok az düzeyde keyif almak veya hiç keyif almamak.
- Arkadaş ve sıkıntıların paylaşılabildiği bir yakının olmaması. Akrabalar dışında yakın çevredeki kişi sayısının çok az olması.
- Kendi ile ilgili, başka insanların düşüncelerine karşı tepkisizlik.
- Duygusallıktan yoksun, uzak ve yüzeysel sevgi gösterme eğilimleri.
Şizotipal kişilik bozukluğu
Şizotipal kişilik bozukluğu, kişilerin, yakın ilişkilerde birden bire huzursuz hissetmeleri, yakın ilişkilerden kaçınmaları ve sosyal ilişkilerde yetersizlikleri ile belli olan bir bozukluktur. Şizotipal kişiler, çarpık düşünce yapılarına sahip olurlar ve norm dışı (toplumsal kurallara uymayan) davranışlar sergilerler.
Şizotipal kişilik bozukluğunda mottonuz şu olabilir: Çevremdeki dünyayı anlamıyor, orada yaşayamıyorum. Bu yüzden, o dünyadan ayrılmak, kendi dünyamı yaratmak ve kendi dünyamda yaşamak daha iyi.
Şizotipal biriyseniz, yalnız kalmaya meyillisinizdir. Sosyal durumlarda aşırı derecede endişeli hissedebilir, ancak sosyal başarısızlıklarınızdan başkalarını sorumlu tutabilirsiniz. Kendinizi yabancı veya dışlanmış görebilirsiniz. Söz konusu yabancılık ve dışlanmışlık, zamanla psikolojik bir acıya yol açabilir.
Etrafınızdaki dünya size çok garip gelebilir.
Genellikle, birtakım özel güç ve yeteneklere -altıncı his gibi- sahip olduğunuza inanırsınız. Bazen insanların düşüncelerini, eylemlerini ve duygularını sihirli bir şekilde etkileyebileceğinize inanırsınız.
Şizotipal kişilik bozukluğunun DSM-5’teki tanı kriterleri şöyledir:
- Referans fikirlerin olması.
- Davranışları etkileyen ve alt kültür normlarıyla zıtlık taşıyan, tuhaf inanışlar ya da büyülü düşüncelerin (durugörü, telepati ya da altıncı his; çocuk ve ergenlerde fantezi ve tuhaf düşünceler gibi) varlığı.
- Bedensel illüzyonları da kapsayan olağan dışı algısal deneyimlerin varlığı.
- Tuhaf düşünce tarzına ve konuşma şekline sahip olmak.
- Paranoid düşünceler veya şüphecilik.
- Sakıncalı veya kısıtlı duygulanımlar.
- Normların dışında ve özgül davranışlar sergileme eğilimini.
- Arkadaşın ve sıkıntıların paylaşıldığı bir yakının olmaması. Akrabalar dışında, yakın çevredeki kişi sayısının çok az olması.
- Ciddi düzeyde sosyal kaygı ve işlevselliği etkileyebilecek düzeyde paranoya içeren korkulara sahip olmak.
Umarım, a kümesi kişilik bozuklukları nelerdir, sorusuna tatmin edici bir cevap buldunuz. Bloğumda, her kişilik bozukluğu için ayrı bir yazı paylaşmayı düşündüğüm için ayrıntılara girmedim. Bu içerikle ilgili merak ettiğiniz bir şey varsa, yorum kısmından bana yazabilirsiniz.
Referanslar
1Öztürk, O. & Uluşahin, A. (2016). Ruh sağlığı ve bozuklukları. Nobel Tıp Kitabevleri
2Butcher, J. N., Mineka, S., & Hooley, J. M. (2013). Anormal psikoloji (O. Gündüz, Çev.). Kaknüs Yayınları
3Bilge, Y. (2014). Coolidge eksen iki envanteri plus’ın Türkçe adaptasyonu ve DSM-5’te yer alan kişilik bozukluklarının davranışsal inhibisyon ve davranışsal aktivasyon sistemleriyle ilişkilerinin incelenmesi (Tez No: 391486) [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. YÖK Tez Merkezi. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/giris.jsp
4Bennett, K. (2021, Eylül 30). What are cluster a personality disorders. Psychology Today. https://www.psychologytoday.com/intl/blog/modern-minds/202109/what-are-cluster-personality-disorders
