Dissosiyatif amnezi veya çözülmeli amnezi dissosiyatif bozukluklardan biridir. Terimin İngilizce karşılığı dissociative amnesia‘dır.
Dissosiyatif amnezi “travmatik veya stres yaratıcı bir yaşantı sonucunda önemli kişisel bilgileri hatırlayamama durumu” olarak tanımlanır. Bellek rahatsızlığı gibi gözükmesine rağmen dissosiyatif bir bozukluk olarak kabul edilir.
Dissosiyatif amnezideki hafıza kaybı her konuyla ilgili değildir, genellikle seçicidir, yani kişi belirli konularla ilgili hafıza kaybı yaşar.
Dissosiyatif amnezi durumunda, kişi var olan hafızasından ayrılır ve yaşamlarını önemli bir ölçüde etkileyen şekilde anormal hafıza kaybına uğrarlar. Bu durum unutkanlıktan daha farklıdır ve genellikle yoğun stres durumlarında ya da kişinin bilincini etkileyen travmatik bir durumda ortaya çıkar. Dissosiyatif amnezi yaşayan kişiler hayatlarının belirli bir bölümünü ya da daha fazlasını unutabilirler. Ancak dissosiyatif amnezi durumu kaybolduğunda anılar tekrar hatırlanabilir.
Dissosiyatif amnezinin belirtileri nelerdir?
Dissosiyatif amnezi anahtarı evde unutmak ya da bir veya iki kez tanıştığınız birinin adını unutmak gibi değildir. Belirtiler kişinin kendi adını, evini veya adresini, yaşadığı travmatik olayları hatta hayatının büyük bir bölümünü unutmaya kadar gidebilir. Dissosiyatif amnezisi olan bir kişi, arkadaşlarını aile üyelerini veya sosyal hayatta görüştüğü arkadaşlarını hatırlamayabilir.
Dissosiyatif amneziye çoğu zaman tanı koymak o kadar da kolay değildir. Çünkü hasta durumuyla ilgili somut bir kanıt sunamaz ve bu da tanı koyma aşamasını zorlaştırabilir. Genellikle soruna sahip olan kişi hem hafıza kaybının varlığından hem de buna neden olan bastırılmış geçmiş deneyimlerin farkında değildir. Tanı hastanın etrafındaki kişilerin, hastanın anılarını anlatması sonucu ortaya çıkmaktadır. Ciddi dissosiyatif amnezi durumlarında, kişi farkında olmamasına rağmen başkaları tarafından fark edilme olasılığı bulunmaktadır ve bu da tanının konulabilmesini sağlamaktadır. Sonuç olarak dissosiyatif amnezide en önemli belirti, otobiyografik bilgilerin hatırlanamaması(geçmişte yaşanılan deneyimleri hatırlayamama, örneğin hastanın çocukluğunu geçirdiği evi bilmemesi gibi) ile karakterizedir.
Bir savaş deneyimi, doğal bir felaket, tecavüz, çocukluk travmaları gibi durumlar kişi için o kadar dayanılmaz bir boyuttadır ki bu sırada yaşanılan travmatik görüntüler kişinin hatıralarını da engeller. Dissosiyatif amnezi başlamadan önce kişi depresyona girebilir. Ayrıca bu dissosiyatif bozukuluk türü yaşanılan travmatik olaydan hemen sonra gerçekleşebilir. Eğer kişi daha önce böyle bir durum yaşamadıysa teşhis edilmesi de zorlaşır.
Dissosiyatif amnezisi olan bir kişiler yaşamları hakkında her şeyi unuturlarsa yeni bir yere gidip yeni bir kimlik altında yaşamaya kadar varan bir süreci yapabilirler. Dissosiyatif amnezi vakalarının çoğu geçicidir. Hafıza boşlukları birkaç dakika veya uzun yıllar sürebilir. Bu bozukluktaki hafıza kaybının en sık geriye dönük niteliktedir ve çoğu zaman geçmiş yaşam deneyimlerinin unutulmasıyla ilişkilidir. Ortak belirtiler aşağıdaki gibidir:
- Belirli zaman periyotları, insanlar ve kişisel bilgiler hakkında hafıza kaybı
- Duygulardan kopma hissi
- Etraftaki insanları ve nesneleri çarpık ve gerçek dışı olarak algılamak
- Bulanık bir kimlik duygusu
- Stresle başa çıkamama
Dissosiyatif amnezinin nedenleri nelerdir?
Psikolojik nedenler
Daha önce de bahsettiğimiz gibi aşırı stresli veya travmatik nedenler genellikle dissosiyatif amnezinin nedenlerindendir. Bununla beraber bu nedenler savaş, doğal felaket veya acı bir yaşam olayını gözlemleme gibi durumlarda ortaya çıkabilir. Tecavüz, fiziksel veya cinsel taciz, sevilen birinin kaybı gibi kişisel deneyimler de bu dissosiyatif amnezinin ortaya çıkış nedenini oluşturabilir. Diğer nedenlere göre daha az görülmekle beraber derin suçluluk duygusu, suç işleme gibi kişinin yaşadığı çözülmemiş iç çatışmalar da bir neden olarak sayılabilir.
Fiziksel nedenler
Hafıza kaybı, beyin travması, enfeksiyon, hastalık, felç, uyuşturucu veya alkol kullanımı sonucu oluşan beyin hasarları gibi fiziksel durumlar da dissosiyatif amnezinin nedeni olabilir. Bu tür durumlarda hafıza kaybının boyutu, beyindeki var olan fiziksel hasara göre değişkenlik göstermektedir.
Dissosiyatif amnezi ne kadar yaygındır?
Genel popülasyonda erkeklerin yaklaşık %1’i ve kadınların %2,6’sında görülmektedir. Sorunun ortaya çıkmasında çevre yapısı ve yaşanılan olaylar ayrıca önemli rol oynamaktadır.
Kişide dissosiyatif amnezi olduğu nasıl belirlenir?
Kişide var olan unutkanlık fiziksel bir hastalıktan kaynaklı değilse, zihinsel hastalıkların teşhisi için alanında yetkin bir psikiyatrist ve tedavisi için de psikoterapi desteğinde bulunan uzman bir psikoloğa yönlendirilebilir. Uzman, kişinin deneyimleri ve mevcut işleyişin tam resmini çıkarabilmek için klinik bir gözlem yapacaktır. Aynı zamanda dissosiyatif bozukluklarda kullanılan bazı testler de sorunun nedenin belirlenmesinde kaynaklık edebilir.
Dissosiyatif amnezi önlenebilir mi?
Her ne kadar dissosiyatif amneziyi önlemek mümkün olmasa da, kişide var olan semptomlar başlar başlamaz tedaviye başlamak yararlı olarak kabul edilmektedir. Travmatik bir olay ya da duygusal olarak üzücü bir deneyimden sonra acil müdahale dissosiyatif bozukluk olasılığını azaltmaya yardımcı olabilmektedir.
Dissosiyatif amnezi nasıl tedavi edilir?
Dissosiyatif amnezi tedavisinin temel amacı semptomları hafifletmek, danışanın ve danışanın etrafındaki insanların güvende olduğundan emin olmak ve kişiyi kaybolan anılarını yeniden hatırlamasını sağlamaktır. Tedavi daha sonra kişinin acı veren anıları güvenli bir şekilde ifade etmesine ve işlemesine, yeni başa çıkma ve yaşam becerileri geliştirmesine, işleyişini geri kazanmasına ve ilişkileri geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlar. En iyi tedavi yaklaşımı kişiye ve semptomlarının ciddiyetine bağlıdır. Kişinin başa çıkamadığı travmatik olayları klinik bir ortamda güvenle ele almak ve bunun için başa çıkma becerileri geliştirmesi hedeflenmektedir.
Dissosiyatif amnezinin tedavi yaklaşımı kişiye, amnezi tipine ve semptomların şiddetine göre değişkenlik göstermektedir. Tedavi aşağıda bulunan yöntemlerin bir kombinasyonunu içermektedir:
Bilişsel Davranışçı Terapi: Bu psikoterapi biçimiyle, kişiye zarar veren düşünme kalıpları ve bu bozuk düşünme kalıplarına neden olan düşünce, duygu ve davranış döngülerin kırılması amaçlanmaktadır. Var olan zarar verici düşünme kalıpları kişinin olayları algılayış biçimini değiştirmekte ve travmatik anılarıyla da başa çıkabilmekte zorlanmasına neden olmaktadır. Kişi travmatik olayın getirdiği bozuk düşünme kalıpları ile başa çıkabilirse günlük hayatta tekrar eski işlevselliğini de kazanmış olacaktır.
EMDR (Göz Hareketleriyle Duyarsızlaştırma ve Yeniden İşleme): Dissosiyatif amnezide travma kaynaklı hafıza kayıplarını gidermek için uygulanmaktadır. EMDR ile var olan travmalar çalışılarak, kişinin bu travmalar karşısında hissettiği olumsuz beden duyumlarını giderme amacını hedeflemektedir.
İlaç Tedavisi: Yukarıda bahsedilen psikoterapi yöntemleriyle beraber kombine olarak kullanılan ilaç tedavisi dissosiyatif bozukluklara sahip olan kişilerdeki tedavinin daha olumlu sonuçlanmasını sağlayabilmektedir. Dissosiyatif bozuklukları olan kişiler için antidepresan veya anti – anksiyete ilaçları kullanılabilmektedir.
Dissosiyatif amnezide tedavi ne oranda başarılı olur?
Dissosiyatif amnezisi olan kişilerde uygulanan uygun tedavi yöntemleriyle beraber kayıp olan anılar yavaş ya da aniden geri döner ve bu durum danışanın genel görünümünü oldukça iyi hale getirir. Kişinin bakış açısını olumlu hale getirebilmek için herhangi bir dissosiyatif amnezi problemini en kısa sürede tedavi etmek gerekmektedir. Bunun dışında hafıza kayıplarına bağlı olarak kişide var olan depresyon, anksiyete (kaygı), madde bağımlılığı gibi diğer sorunları ya da komplikasyonları tedavi etmek de önem taşımaktadır.
Referanslar
1Cleveland Clinic (Mayıs, 2016) Dissociative Amnesia. www.my.clevelandclinic.org
2Goldberg, J. (Nisan, 2019) Mental Health and Dissociative Amnesia www.webmb.com
3Kikuchi H, Fujii T, Abe N. Et al. Memory repression: Brain mechanisms underlying dissociative amnesia. Journal of Cognitive Neuroscience. March 2010; 22(3) : 602 – 613
4Mayoclinic (Kasım, 2017) Dissociative Disorders www.mayoclinic.org
5Radulovic J. Using new approaches in neurobiology to rethink stress – induced amnesia. Current Behavioral Neuroscience Reports. March 2017; 4(1): 49 – 58
6Staniloiu A, Markowitsch HJ. Dissociative amnesia. The Lancet Psychiatry. August 2014;1(3):226-241.
