Psikoloji pratiğinde “yorum” (interpretation) terimi, danışanın farkında olmadığı bilinçdışı süreçlerin, düşünce kalıplarının ve duygusal tepkilerinin anlamlandırılmasını ifade eder. Psikoterapötik süreçte yorum, danışanın içsel dünyasını keşfetmesini sağlamak ve psikolojik iyileşmeyi teşvik etmek için kritik bir araçtır. Ancak yorum yapmanın doğası, her terapi yaklaşımında farklılık gösterir ve yorumun etik sınırlar içinde kalması esastır. Bu makalede, yorumun kuramsal temelleri, kullanım biçimleri, terapötik süreçteki önemi ve etik sınırları derinlemesine ele alınacaktır.
Yorumun psikoterapideki işlevleri
Yorum, danışanın kendisi hakkında farkındalık geliştirmesi, duygu ve düşüncelerini anlamlandırması için psikoterapide aktif olarak kullanılan bir tekniktir. Ancak her psikoterapi ekolü yorum kavramını farklı şekillerde kullanır ve işlevselleştirir.
1. Psikanalitik ve psikodinamik terapilerde yorum
Psikanalitik yaklaşımda yorum, danışanın bilinçdışı arzularını ve çatışmalarını açığa çıkarmayı hedefler. Freud’a göre insan davranışlarının çoğu bilinçdışı süreçlerden etkilenir, dolayısıyla bu süreçlerin farkına varılması iyileşme için önemlidir.
- Rüyaların yorumlanması: Psikodinamik terapilerde rüyalar, bilinçdışı arzuların yansıması olarak kabul edilir. Psikolog, danışanın rüyalarını analiz ederek bilinçdışı korkuları ve arzuları açığa çıkarır.
- Aktarım ve karşı aktarım: Psikoterapi sürecinde danışanın geçmiş ilişkilerine dair duygularını terapiste yönlendirmesi (aktarım) sık görülür. Psikolog, aktarım süreçlerini yorumlayarak danışanın ilişkilerindeki dinamikleri anlamasına yardımcı olur. Aynı zamanda terapistin danışana karşı hissettiği duygular (karşı aktarım) da terapötik sürecin bir parçası olarak incelenir.
- Savunma mekanizmalarının yorumlanması: Danışanların kaçındıkları duygulara karşı kullandıkları savunma mekanizmaları, farkındalığın önündeki bir engel olabilir. Psikolog, danışanın kullandığı bu mekanizmaları yorumlayarak bilinçli farkındalık kazanmasına destek verir.
2. Bilişsel-davranışçı terapide (BDT) yorum
Bilişsel-davranışçı terapi, bireyin işlevsiz düşüncelerinin ve inançlarının fark edilmesini hedefler. Yorum, burada danışanın düşüncelerini analiz etmesine ve alternatif bakış açıları geliştirmesine yönelik kullanılır.
- Otomatik süşüncelerin yorumlanması: Psikolog, danışanın otomatik olarak geliştirdiği olumsuz düşünce kalıplarını fark etmesine yardımcı olur.
- İşlevsiz inançların analizi: Psikolog, danışanın kendisi ve çevresi hakkında sahip olduğu işlevsiz inançları yorumlar. Örneğin, “Değerli olmak için herkesin beni sevmesi gerek” gibi işlevsiz bir inanç, terapide yorumlanarak alternatif bakış açıları geliştirilir.
3. Humanistik ve gestalt yaklaşımlarında yorum
Humanistik ve Gestalt terapilerde yorum, danışanın mevcut anda deneyimlediği duygulara ve beden tepkilerine yönelik farkındalık kazandırmak için yapılır. Bu yaklaşımlar, danışanın kendini olduğu gibi kabul etmesini ve potansiyelini gerçekleştirmesini hedefler.
- Beden ve duygu deneyimlerinin yorumlanması: Gestalt terapide psikolog, danışanın bedenindeki duyumlara dikkat çeker ve o anda yaşanan deneyimlerin yorumlanmasına odaklanır.
- Öz farkındalık ve kabul: Yorum, danışanın kendi içsel deneyimlerine yönelik farkındalık kazanmasını sağlar ve danışanın kendini daha derinden tanımasına yardımcı olur.
Yorum yaparken dikkat edilmesi gereken etik ilkeler
Yorum yapma süreci, psikologların etik ve profesyonel sınırları gözetmelerini gerektirir. Etik sınırların ihlali, danışanın psikolojik iyileşmesine zarar verebilir.
- Gizlilik ve güven: Psikologlar, danışanların paylaştıkları bilgileri gizli tutmalı ve yorumları sadece terapötik bağlamda yapmalıdır.
- Objektiflik ve bilimsellik: Yorumlar, bilimsel temellere dayanmalı ve psikologun kişisel önyargılarından arınmış olmalıdır.
- Danışanın hazır oluşuna saygı: Psikolog, danışanın gelişim seviyesine uygun yorumlar yapmalı ve danışanın bu yorumları kabul edip sindirebilmesine özen göstermelidir.
- Mesleki sınırlar: Psikologlar, yalnızca kendi uzmanlık alanlarıyla ilgili konularda yorum yapmalı, tıbbi, hukuki veya finansal konularda yorum yapmaktan kaçınmalıdır.
Yorumun yanlış kullanımı ve riskler
Yanlış veya gereksiz yorumlar, terapötik ilişkiye zarar verebilir. Yorumun yanlış kullanımı, danışanın güvenini sarsabilir ve direnç geliştirmesine neden olabilir.
- Erken yorumlama: Terapinin başlangıcında yapılan yorumlar, danışanın sürece direnç geliştirmesine yol açabilir.
- Aşırı yorum: Her davranışın ve ifadenin yorumlanması, terapötik süreci karmaşık hale getirebilir ve danışanı yorabilir.
- Yanıltıcı yorumlar: Gerçekçi olmayan veya yetersiz bilgiye dayanan yorumlar, danışanın kendisi hakkında yanlış çıkarımlarda bulunmasına neden olabilir.
Yorumun hipotez yaklaşımı ile yapılması
Yorumların hipotez olarak sunulması, danışanın kendi farkındalık sürecine aktif katılımını teşvik eder. Hipotez yaklaşımı, yorumların mutlak bir gerçeklik gibi sunulmasını engeller ve danışanın kendi içsel sürecini keşfetmesine alan tanır. Örneğin:
- Öneri şeklinde yorum: “Bu durum, geçmişte yaşadığınız bir deneyimle ilişkili olabilir mi?”
Bu tür bir yaklaşım, danışanın kendi sürecini keşfetmesine imkan tanır ve terapötik süreci etkileşimli hale getirir.
Sonuç
Psikologların yorum yapma yetkisi, bilimsel bilgi, etik kurallar ve profesyonel sınırlar çerçevesinde gerçekleşir. Yorum, danışanın içsel süreçlerini anlamlandırmasına ve psikolojik iyileşmesine katkı sağlar. Ancak yorumların dikkatle yapılması ve danışanın ihtiyaçlarına uygun olması gerekir. Psikologlar, yorum yaparken kişisel yargılardan kaçınmalı, bilimsel ve etik standartlara uygun hareket etmelidir.
Yorumun amacı, danışanın kendi farkındalığını geliştirmesini sağlamak ve bu farkındalık aracılığıyla iyileşmeyi desteklemektir. Psikolog, yorumlarını birer hipotez olarak sunarak, danışanın aktif katılımını teşvik etmeli ve terapötik süreci daha etkili hale getirmelidir.
Referanslar
Kılıç, A. (2020). “Psikoterapide Yorum Yapmanın Etik Sınırları ve Riskleri.” Psikoterapi Dergisi, 28(3), 32-48.
Türk Psikologlar Derneği. (2014). Etik Yönetmelik.
American Psychological Association (APA). (2017). Ethical Principles of Psychologists and Code of Conduct.
Corey, G. (2021). Psikolojik Danışma, Psikoterapi ve Etik Sorunlar. Ankara: Nobel Yayınları.
Beck, A. T., & Alford, B. A. (2009). Bilişsel Terapi ve Duygusal Bozukluklar. İstanbul: Litera Yayıncılık.
Freud, S. (1964). The Interpretation of Dreams. New York: Basic Books.
Rogers, C. (1961). On Becoming a Person. Boston: Houghton Mifflin.