Aboulomania (irade bozukluğu), patolojik düzeyde kararsızlık ve irade yetersizliği ile karakterize edilen, psikolojik işlevselliği bozan bir zihinsel durumdur. Terim, Yunanca “a-” (olumsuzluk), “boulē” (irade) ve “mania” (saplantı) kelimelerinden türetilmiştir. Bu kavram, özellikle günlük yaşamdaki sıradan kararları dahi vermekte zorlanan bireyleri tanımlamak için kullanılır. Her ne kadar DSM-5 ya da ICD-11 gibi tanı sistemlerinde resmi bir tanı olarak yer almasa da, psikopatoloji literatüründe yerleşmiş tanımlayıcı bir terimdir.
Aboulomania belirtileri nelerdir?
Aboulomania’sı olan bireylerde görülebilecek bazı tipik belirtiler şunlardır:
- Sürekli olarak karar verme sürecinde zorluk yaşama
- Küçük ya da önemsiz konularda dahi aşırı tereddüt
- Başkalarının fikir ve yönlendirmelerine aşırı bağımlılık
- Alınan kararların sık sık sorgulanması ve değiştirilmesi
- Karar sürecinde yoğun anksiyete yaşanması
- Kararsızlık nedeniyle işlev kaybı (sosyal, akademik, mesleki alanlarda)
Klinik dinamikler
Anksiyete ile ilişkisi
Aboulomania, çoğunlukla yaygın anksiyete bozukluğu, sosyal anksiyete bozukluğu ya da mükemmeliyetçilik örüntüleriyle birlikte görülür. Karar verme anı, bireyde “yanlış yapma” korkusunu tetikler ve bu korku, karar sürecini felç eder.
Kişilik yapılarıyla ilişkisi
Patolojik kararsızlık çoğu zaman şu kişilik yapılanmalarıyla ilişkilidir:
- Bağımlı kişilik bozukluğu: Başkalarına onay için yönelme, karar vermede dışsal desteğe duyulan yoğun ihtiyaç.
- Obsesif-kompulsif kişilik özellikleri: Mükemmel ve hatasız karar verme çabası nedeniyle sürecin uzaması veya tekrarlanması.
- Borderline kişilik örüntüsü: Benlik algısında belirsizlik, ani fikir değişiklikleri ve duygusal dalgalanmalar nedeniyle kararların sık değişmesi.
Psikodinamik perspektif
Psikodinamik açıdan aboulomania, bireyin içsel çatışmalarla boğuştuğu, özellikle de güçlü bir superego baskısı altında kaldığı durumlarda ortaya çıkabilir. Kişi bir karar verdiğinde içsel bir eleştirmen (içselleştirilmiş ebeveyn figürü) tarafından yargılanacağına dair bilinçdışı bir korku hissedebilir. Bu, karar almayı tehlikeli veya suçluluk verici bir eylem haline getirir. Ayrıca, özgürlükle gelen sorumluluk korkusu, karar vermekten kaçınma eğilimini besler.
Aboulomania ve tanı sistemleri
Her ne kadar aboulomania tanısı DSM-5 ya da ICD-11 içinde doğrudan yer almasa da, bu kavramı açıklayan özellikler şu tanıların altında yer alabilir:
- Yaygın Anksiyete Bozukluğu (GAD)
- Bağımlı Kişilik Bozukluğu
- Distimik bozukluk ya da depresyon (karar verme güçlüğü önemli bir belirtidir)
- Obsesif-Kompulsif Kişilik Bozukluğu
Dolayısıyla aboulomania, psikiyatrik sınıflamalarda bir “kategori” değil, bir boyut (dimensiyon) olarak değerlendirilebilir.
Tedavi yöntemleri
Aboulomania’nın tedavisinde aşağıdaki yaklaşımlar etkili olabilir:
Psikoterapi
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Karar verme sürecini etkileyen işlevsiz düşüncelerin sorgulanması ve değiştirilmesi.
- Şema Terapi: “Kusurluluk”, “başarısızlık”, “bağımlılık” gibi temel şemaların işlenmesi.
- Psikodinamik Psikoterapi: Karar verememe durumunun bilinçdışı nedenlerinin ve aktarım süreçlerinin çalışılması.
- EMDR Terapisi: Karar alma anlarıyla ilişkili geçmiş travmaların ya da olumsuz yaşam deneyimlerinin yeniden işlenmesi.
İlaç tedavisi
Eğer aboulomania, ciddi bir anksiyete bozukluğu ya da depresyon ile birlikte görülüyorsa, antidepresan ya da anksiyolitik ilaçlar destekleyici olabilir. Ancak ilaç tedavisi çoğunlukla psikoterapiyle birlikte önerilir.
Sonuç
Aboulomania, resmi bir tanı olmasa da psikolojik işlevselliği ciddi biçimde bozabilen bir durumdur. Kararsızlık sıradan bir kişilik özelliği olmaktan çıkıp bireyin yaşam kalitesini düşürmeye başladığında, altında yatan yapılar profesyonel bir değerlendirme gerektirir. Psikoterapi bu anlamda hem semptomları hafifletmek hem de temel yapıları dönüştürmek açısından etkili bir araçtır.
Referanslar
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.).
Millon, T., Grossman, S., & Meagher, S. (2004). Personality Disorders in Modern Life. Wiley.
Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Schema Therapy: A Practitioner’s Guide. Guilford Press.
McWilliams, N. (2011). Psychoanalytic Diagnosis (2nd ed.). Guilford Press.
APA Dictionary of Psychology. Entry: “Aboulomania”.