Panik bozukluğu, ani ve yoğun korku veya rahatsızlık nöbetleriyle karakterize bir anksiyete bozukluğudur. Bu nöbetler, kişinin kontrol edemediği ve yaşamını olumsuz etkileyebilecek düzeyde bir anksiyete durumuna sebep olur.
DSM-5’e (American Psychiatric Association, 2013) göre, panik bozukluk, beklenmedik panik atakların tekrarladığı ve bu ataklar arasında sürekli bir endişe ve kaygı hali yaşandığı bir durumdur. Panik ataklar, tipik olarak kalp çarpıntısı, terleme, nefes darlığı, göğüs ağrısı, baş dönmesi ve ölüm korkusu gibi fiziksel ve bilişsel belirtilerle kendini gösterir.
ICD-10 (World Health Organization, 1992) panik bozukluğu F41.0 kodu altında sınıflandırır ve bu bozukluğun tekrarlayan, ani başlayan yoğun korku atakları ile karakterize olduğunu belirtir.
PDM-2’ye (Lingiardi & McWilliams, 2017) göre panik bozukluk, bireyin bilinçdışı çatışmalarının, savunma mekanizmalarının ve travmatik deneyimlerinin bir yansıması olarak değerlendirilir ve bu bozukluk, kişinin geçmiş ilişkileri ve bağlanma tarzları ile bağlantılı olabilir.
Panik bozukluk tedavi yöntemleri
Panik bozukluk tedavisinde çeşitli yaklaşımlar mevcuttur ve bu tedavi yöntemleri, kişinin semptomlarını hafifletmek, panik atakların sıklığını ve şiddetini azaltmak ve genel iyilik halini artırmak amacıyla kullanılır.
İlaç tedavisi
Panik bozukluk tedavisinde farmakolojik yaklaşımlar oldukça yaygındır ve semptomları hızlı bir şekilde hafifletme potansiyeline sahiptir. İlaç tedavisinde genellikle şu gruplar tercih edilir:
- Antidepresanlar: Özellikle SSRI (Selektif Serotonin Geri Alım İnhibitörleri) ve SNRI (Serotonin-Norepinefrin Geri Alım İnhibitörleri) grubu antidepresanlar, panik bozukluk tedavisinde birincil seçenekler arasındadır. Bu ilaçlar, beyindeki serotonin seviyelerini düzenleyerek anksiyete belirtilerini hafifletir.
- Anksiyolitikler: Benzodiazepinler gibi hızlı etkili ilaçlar, akut panik atakları hafifletmede etkili olabilir. Ancak bu ilaçlar bağımlılık riski taşıdığı için uzun süreli kullanımda dikkatli olunmalıdır.
- Diğer farmakolojik seçenekler: Beta blokerler gibi ilaçlar, panik ataklar sırasında kalp çarpıntısı ve titreme gibi fiziksel belirtileri hafifletmek için kullanılabilir.
İlaç tedavisi, psikoterapi ile birlikte kullanıldığında uzun vadeli iyileşme ve semptomların kontrolü açısından daha etkili olabilir. Ancak her birey için ilaç tedavisinin uygunluğu, yan etkiler ve bireyin genel sağlık durumu göz önünde bulundurularak dikkatlice değerlendirilmelidir.
Psikoterapi yöntemleri
Panik bozukluğun tedavisinde psikoterapi yöntemleri oldukça önemlidir ve semptomların uzun vadeli kontrolünde etkili rol oynar. Farklı terapi yaklaşımları, panik bozukluğun farklı yönlerine odaklanarak tedavi sürecini kişiye özgü hale getirir.
Aşağıda panik bozukluk tedavisinde en yaygın kullanılan psikoterapi yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Psikodinamik terapi
Psikodinamik terapi, panik bozukluk tedavisinde bireyin geçmiş yaşantılarını, ilişkilerini ve bilinçdışı çatışmalarını keşfetmeye odaklanır. PDM-2’ye (Lingiardi & McWilliams, 2017) göre, panik bozukluk genellikle bireyin çocukluk dönemine dayanan bağlanma sorunları, duygusal ihmal ya da istismar gibi deneyimlerin bir sonucu olarak ortaya çıkar. Bu terapi yaklaşımı, bireyin bu erken dönem deneyimlerini yeniden değerlendirmesini sağlar ve panik atakların altında yatan duygusal yaraların ve savunma mekanizmalarının incelenmesine odaklanır.
Tedavi sürecinde terapist, danışanın erken dönem ilişkilerindeki dinamikleri ve bu ilişkilerin şimdiki yaşamındaki etkilerini keşfetmesine yardımcı olur. Örneğin, çocuklukta güvensiz bağlanma yaşayan bir bireyin, yetişkinlikte panik ataklara karşı savunmasız kalabileceği düşünülür. Bu tür durumlarda psikodinamik terapi, bireyin bu bilinçdışı korkularını ve tepkilerini anlamlandırmasına olanak tanır ve böylece panik atakların sıklığı ve yoğunluğu azalabilir. Psikodinamik terapi, bireyin duygusal farkındalığını artırarak, kendi duygu ve düşünceleri ile daha sağlıklı bir ilişki kurmasını hedefler.
Bilişsel-davranışçı terapi (BDT)
BDT, panik bozukluk tedavisinde en yaygın ve etkin kullanılan psikoterapi yöntemlerinden biridir. Bu terapi, panik bozukluğun kaynağında yer alan bilişsel ve davranışsal hataları ele alır. DSM-5 ve PDM-2’ye göre, panik bozukluk genellikle bireyin içsel ve dışsal tehditleri yanlış yorumlaması ve bu düşüncelerin yarattığı anksiyete döngüsü sonucunda ortaya çıkar.
BDT, bireyin panik atak sırasında yaşadığı otomatik olumsuz düşünceleri belirleyip yeniden yapılandırmasını hedefler. Örneğin, kalp çarpıntısı hisseden bir birey, “Kalp krizi geçiriyorum” şeklinde bir düşünceye kapılabilir. BDT’de, bu tür düşünceler sorgulanır ve daha gerçekçi değerlendirmeler yapılır. Bu süreçte, birey panik belirtilerinin bedensel bir tehlike yaratmadığını ve kontrol edilebilir olduğunu öğrenir.
Ayrıca, maruz bırakma terapisi BDT’nin önemli bir bileşenidir. Bu teknik, bireyin panik belirtilerini tetikleyen durumlarla kontrollü ve güvenli bir ortamda yüzleşmesini sağlar. Örneğin, nefes darlığı yaşayan birey, terapist rehberliğinde kontrollü nefes egzersizleri yaparak bu hissin zararsız olduğunu deneyimleyebilir. Araştırmalar, maruz bırakma terapisi ile bireylerin korkularını daha etkili bir şekilde yönetebildiğini ve panik atakların sıklığını azalttığını göstermektedir.
EMDR terapisi
EMDR terapisi, panik bozukluk tedavisinde özellikle travma temelli vakalarda etkili bir terapi yöntemidir. Panik bozukluğa sahip birçok bireyin geçmişinde travmatik deneyimler olduğu görülür ve bu deneyimler, panik atakların tetikleyicisi olabilir. EMDR terapisi, bu travmatik anıların işlenmesine ve yeniden değerlendirilmesine olanak tanır.
EMDR’nin temelinde, bireyin travmatik anılarını göz hareketleri veya çift yönlü uyarımlarla (dokunsal ya da işitsel) yeniden işlemleme yöntemi yatar. Terapist, bireyin geçmişte yaşadığı travmatik anıyı hatırlamasını ve bu anıya bağlı olarak ortaya çıkan korku ve panik hissini ele almasını sağlar. Bu süreçte, birey bu anıyı güvenli bir şekilde yeniden değerlendirir ve duygusal tepkilerini düzenlemeyi öğrenir. EMDR terapisi, bu yeniden işlemleme süreci sayesinde bireyin travmatik deneyimleriyle daha sağlıklı bir şekilde başa çıkmasına yardımcı olur.
Araştırmalar, EMDR’nin panik bozukluk tedavisinde, özellikle travma ile ilişkili vakalarda uzun süreli iyileşme sağladığını ve semptomların şiddetini azaltmada etkili olduğunu göstermektediri
Şema terapi
Şema terapi, panik bozukluğu olan bireylerde sıkça gözlemlenen temel düşünce kalıplarını (şemaları) ve bu kalıpların bireyin yaşamındaki etkilerini ele alır. Şemalar, çocukluk ve ergenlik döneminde gelişen ve bireyin kendisi, diğer insanlar ve dünya hakkındaki inançlarını ve beklentilerini şekillendiren temel düşünce yapılarıdır. Panik bozukluğu olan bireylerde, genellikle terk edilme, kusurluluk, dayanıksızlık veya bağımlılık şemaları baskın olabilir.
Şema terapi, bireyin bu şemaların farkına varmasına ve bu şemaların yaşamı üzerindeki etkilerini anlamasına yardımcı olur. Terapide, birey geçmiş deneyimlerini değerlendirir ve bu deneyimlerin, bugünkü panik tepkileri üzerindeki etkilerini anlamaya çalışır. Örneğin, çocuklukta terk edilme şeması geliştiren bir birey, yetişkinlikte sosyal ilişkilerde ya da yalnız kaldığında panik ataklar yaşayabilir. Şema terapisi, bu temel şemaları yeniden yapılandırarak, bireyin panik atakları tetikleyen düşünce ve davranış kalıplarını değiştirmeyi amaçlar.
Bu terapi sürecinde, birey şemalarını yeniden değerlendirme ve bu şemaların oluşturduğu duygu ve düşünce kalıplarını değiştirme becerisi geliştirir. Şema terapisi, bireyin daha sağlıklı ilişkiler kurmasına ve içsel korkularını yönetmesine olanak tanır. Yapılan araştırmalar, şema terapisinin panik bozukluk gibi kronik anksiyete bozukluklarında uzun vadeli iyileşme sağladığını ve kişiye özgü tedavi planlarının geliştirilmesinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır.
Diğer psikoterapi yöntemleri
Panik bozukluğun tedavisinde ayrıca kabul ve kararlılık terapisi (ACT) ve dialektik davranış terapisi (DBT) gibi yaklaşımlar da kullanılabilir. Bu yaklaşımlar, bireyin duygusal tepkilerini kabul etmesine ve bu tepkilerle daha etkili başa çıkma stratejileri geliştirmesine odaklanır.
ACT, bireyin panik belirtileriyle savaşmak yerine bu belirtileri kabul ederek ve yaşamına devam ederek panik döngüsünü kırmayı amaçlar. DBT ise bireyin duygusal regülasyon becerilerini geliştirmesine yardımcı olur ve panik bozukluk belirtilerinin şiddetini azaltmada etkili olabilir.
Psikoterapi yöntemlerinin etkinliği ve araştırmalar
Her terapi yönteminin panik bozukluk tedavisinde farklı etkileri ve yaklaşımları vardır. Bazı araştırmalar, BDT’nin kısa vadede en hızlı sonuç veren terapi yöntemi olduğunu ve ilaç tedavisiyle birlikte kullanıldığında semptomların kalıcı olarak kontrol altına alınmasında yüksek başarı oranı sunduğunu göstermektedir.
Psikodinamik terapi ve şema terapi, daha uzun vadeli iyileşme sağlama potansiyeline sahiptir ve bireyin yaşam boyu taşıdığı düşünce kalıplarını yeniden yapılandırarak kalıcı değişim sağlamayı hedefler.
EMDR, özellikle travma temelli panik bozukluk vakalarında etkili bir tedavi olup, geçmiş travmatik anıların işlenmesi sayesinde semptomların hafiflemesine katkı sağlar.
Öneriler
Panik bozukluk tedavisi arayışında olan bireylere şunları önerebiliriz:
Profesyonel yardım almaktan çekinmeyin
Panik bozukluk, profesyonel destek gerektiren bir durumdur. Bu nedenle, belirtilerinizin yaşam kalitenizi olumsuz etkilediğini düşünüyorsanız, bir psikolog veya psikiyatrist ile iletişime geçmeniz önemlidir. Uzmanlar, belirtilerinizi değerlendirerek size en uygun tedavi planını oluşturacaktır.
Psikoterapi seçeneklerini araştırın
Psikoterapi, panik bozukluk tedavisinde etkili bir yaklaşımdır. Farklı terapi yöntemleri (örneğin, BDT, psikodinamik terapi, EMDR veya şema terapi) arasından size en uygun olanı bulmak için bir uzmanla görüşebilirsiniz. Her terapi yöntemi farklı bir yaklaşıma sahip olduğundan, terapistinizle birlikte hangi yöntemin sizin için daha etkili olabileceğini değerlendirin.
İlaç tedavisini değerlendirin
Panik bozukluğun şiddetine bağlı olarak, ilaç tedavisi gerekebilir. İlaçlar, semptomların hızlı bir şekilde kontrol altına alınmasına yardımcı olabilir. Ancak, ilaç tedavisi bir psikiyatrist tarafından başlatılmalı ve takip edilmelidir. İlaç tedavisi, genellikle psikoterapi ile birlikte daha etkili sonuçlar verir, bu nedenle bu kombinasyonu değerlendirmenizde fayda var.
Tedavi sürecinde sabırlı olun
Panik bozukluk tedavisi zaman alabilir ve belirtilerin hafiflemesi veya tamamen ortadan kalkması için düzenli bir tedavi süreci gerekebilir. İlk seanslarda hemen iyileşme beklemek yerine, terapi sürecine ve ilaçların etkilerine zaman tanıyın. Uzun vadeli iyileşme, tedavi sürecine bağlı kalmak ve terapistin önerilerine uymakla mümkündür.
Yaşam tarzı değişikliklerine önem verin
Panik bozukluk tedavisinde yaşam tarzı değişiklikleri de önemli bir rol oynar. Düzenli egzersiz yapmak, sağlıklı beslenmek, yeterli uyku almak ve stres yönetimi tekniklerini (örneğin, mindfulness, yoga, nefes egzersizleri) uygulamak, panik belirtilerinin azalmasına ve genel iyilik halinizin artmasına katkı sağlar.
Destek alın
Destek grupları veya bireysel terapi dışında, sevdiklerinizden de destek almak önemlidir. Panik bozukluk yaşayan bireyler, kendilerini izole etme eğiliminde olabilirler, ancak güvenilir bir destek ağı oluşturmak, semptomları yönetmede ve duygusal anlamda güçlenmede faydalı olabilir. Destek grupları, benzer deneyimler yaşayan bireylerle bağlantı kurmanızı sağlayarak, kendinizi daha az yalnız hissetmenize ve farklı başa çıkma stratejileri öğrenmenize yardımcı olabilir.
Kendi kendine yardım tekniklerini öğrenin
Kendi kendine yardım teknikleri, panik ataklar sırasında semptomlarla başa çıkmanıza yardımcı olabilir. Örneğin, derin nefes alma egzersizleri, vücudunuzun gevşemesine yardımcı olabilir ve panik atağın şiddetini azaltabilir. Ayrıca, BDT teknikleri arasında yer alan, “düşünce günlüğü” tutmak veya panik atakları tetikleyen düşünceleri yeniden yapılandırmak gibi yöntemleri öğrenmek, atakları kontrol altına almanızı kolaylaştırabilir.
Kendinizi bilinçlendirin ve eğitin
Panik bozukluk hakkında bilgi sahibi olmak, bu bozukluğun nedenlerini, belirtilerini ve tedavi yöntemlerini anlamanıza yardımcı olur. Kendinizi eğitmek, panik ataklar sırasında ne yaşadığınızı anlamanızı sağlar ve belirtileri daha iyi yönetmenize olanak tanır. Panik bozuklukla ilgili güvenilir kaynaklardan bilgi edinmek, sürecinize katkı sağlayacaktır.
Tedavi sürecinde açık ve iletişimde kalın
Terapistiniz veya psikiyatristinizle açık bir iletişim kurmak önemlidir. Semptomlarınızda değişiklikler olduğunda, yaşadığınız zorlukları veya iyileşme sürecinizdeki gelişmeleri terapistinizle paylaşmalısınız. Böylece, tedavi planınız gerektiğinde güncellenebilir ve size en uygun şekilde düzenlenebilir.
Kendinize karşı nazik olun ve sabırlı davranın
Panik bozuklukla başa çıkmak zorlayıcı olabilir ve bazen tedavi süreci beklenenden uzun sürebilir. Bu süreçte kendinize karşı anlayışlı ve nazik olmanız önemlidir. Panik ataklar yaşamak, zayıflık değil, destek almanız gereken bir durumdur. Kendinizi yargılamak yerine, tedavi sürecinin bir parçası olarak bu deneyimleri kabul etmeye ve uzman desteğiyle bu durumu yönetebileceğinize odaklanın.
Bu öneriler, panik bozuklukla başa çıkmada ve tedavi sürecini etkili bir şekilde yönetmede yardımcı olabilir. Unutmayın, her bireyin tedavi süreci farklıdır ve size en uygun yöntemi bulmak için profesyonel bir rehberliğe ihtiyaç duyabilirsiniz.
Referanslar
American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed.).
World Health Organization. (1992). The ICD-10 classification of mental and behavioural disorders: Clinical descriptions and diagnostic guidelines.
Lingiardi, V., & McWilliams, N. (Eds.). (2017). Psychodynamic Diagnostic Manual (PDM-2). The Guilford Press.
Leichsenring, F., & Steinert, C. (2017). Evidence for psychodynamic therapy in panic disorder: A systematic review. Journal of Anxiety Disorders.
Clark, D. M., & Ehlers, A. (1995). Anxiety disorders: Cognitive and biological perspectives. Behaviour Research and Therapy.
Kabat-Zinn, J. (1990). Full catastrophe living: Using the wisdom of your body and mind to face stress, pain, and illness. Delta Publishing.
Barlow, D. H., & Craske, M. G. (2007). Mastery of your anxiety and panic: Workbook (4th ed.). Oxford University Press.
Hofmann, S. G., Asnaani, A., Vonk, I. J. J., Sawyer, A. T., & Fang, A. (2012). The efficacy of cognitive behavioral therapy: A review of meta-analyses. Cognitive Therapy and Research, 36(5), 427-440.
Shapiro, F. (2001). Eye movement desensitization and reprocessing (EMDR) therapy: Basic principles, protocols, and procedures. Guilford Press.
Leahy, R. L., & Holland, S. J. (2000). Treatment plans and interventions for depression and anxiety disorders. Guilford Press.
Linehan, M. M. (1993). Cognitive-behavioral treatment of borderline personality disorder. Guilford Press.
Wells, A. (1997). Cognitive therapy of anxiety disorders: A practice manual and conceptual guide. John Wiley & Sons.