Psikoterapi nedir?

Psikoterapi, işlevsiz duygusal tepkileri, düşünme biçimlerini ve davranış kalıplarını değerlendirmek, teşhis ve tedavi etmek için öncelikle iletişim ve etkileşim biçimlerini kullanan, eğitimli bir profesyonel tarafından sağlanan psikolojik bir hizmettir (APA, 2023).

Psikoterapi (psychotherapy) zorlayıcı semptomları ortadan kaldırmayı ve iyileştirmeyi, işlevsel olmayan davranışlar üzerine çalışmayı ve kişisel gelişmeyi amaçlayan, yetkin bir ruh sağlığı çalışanı ve hasta arasında profesyonel bir ilişki içerisinde yürütülen bir terapidir.

Psikoterapide, duygu, düşünce ve davranışlara yoğunlaşılarak kişinin farkındalığının gelişmesi, yaşam kalitesinin ve günlük hayattaki ilişkilerde uyumluluğun artması amaçlanır.

Psikoterapi sürecine başlamadan önce bazı kurallar yazılı veya sözlü olarak açıkça belirtilir. Terapi seanslarının günü, saati, yeri, sıklığı ve ücreti gibi detaylar mutlaka tedavi sürecine başlamadan önce belirlenir. Bu yazılı veya sözlü, hem hastayı hem de psikoterapisti koruyan kuralların belirlenmesi durumuna “terapötik çerçeve” adı verilir.

Çeşitli psikoterapi yaklaşımlarının ortak olarak vurguladığı nokta, psikoterapide “terapötik ilişki”nin önemidir. Terapötik ilişki; karşılıklı güven, saygı ve iş birliği içerisinde birlikte çalışmayı gerektirir. Karşılıklı olarak açık olmak, terapötik ilişkiye dair problemleri masaya yatırabilmek ve tedaviye yönelik karşılıklı bir uzlaşma içerisinde kararlar almak da önemli gerekliliklerdir.

Psikoterapi Çeşitleri

• Grup terapisi: Grup halinde yapılan, kişilerin benzer zorlanmalarla buluştuğu, birbirilerine yardımcı olduğu ve bir güven ortamı içinde paylaşım yaptıkları terapi sürecidir. Kişiler birbirilerinden öğrenir ve gruba karşı aidiyet ve kabul edilme hisleri paylaşırlar. Grup terapisinde de sürece dair hedef ve beklentiler belirlenir.

• Aile terapisi: Kişinin bireysel iyi oluşunda aile ortamının da etkisinin olduğu düşüncesiyle ortaya çıkan terapi sürecidir. Aile içi problemler ve çatışmaların çözülmesi hedeflenir. Aile içinde iletişimi arttırmak, boşanma,  ölüm ve benzeri akut problemleri çözmek ve duygusal paylaşımı kolaylaştırmak gibi hedefler çalışılır.

• Çift terapisi: Kişilerin çift halinde terapiye geldiği, terapistin iki kişiye de eşit mesafede konumlandığı, çiftin ilişkisine dair zorlukların ele alındığı terapi sürecidir. Çiftin probleminin yanı sıra problemi çözebilme kapasiteleri de odak noktasıdır.

Psikoterapi yaklaşımları

Bilişsel davranışçı terapi (BDT)

BDT yaklaşımı, insanların düşündükleri, hissettikleri ve davranışları arasındaki ilişkiyi temel alır. BDT’ye göre yaşadığımız bir durum önce kişinin zihinsel süreçlerinden geçerek işlenir, bunun sonucunda bir duygu ortaya çıkar. Duygunun devamında da bir davranış ortaya koyarız.

BDT, bilginin işlenmesi sırasında, kişilerin inançlarının etkili olduğunu söyleyerek kişinin zorluk yaşadığı durumların anlaşılması için öncelikle bu inançları inceler. Çünkü bir durum yaşadığımızda direkt olarak davranış aşamasına geçmeyiz, öncesinde kendi inançlarımıza göre bu durumu yorumlarız, dolayısıyla bu inançlar ile çalışmak davranışı da değiştirebilir.

Terapistin başlıca rolü; kişiye psikoeğitim vermek, “Olay-İnanç-Duygu-Davranış” sürecinin nasıl işlediği hakkında bilgi vermek, inanç ve davranış arasındaki bağlantıyı yeniden yapılandırabilmek için ev ödevleri vermek ve kişiyi kendi inançlarını ve işlevsel olmayan düşüncelerini fark edip yenileriyle değiştirebilir hale gelmeleri için yardım etmektir.

Psikodinamik terapi

Dinamik yaklaşım, kişilerin erken dönem deneyimlerinin ve bilinçdışındaki süreçlerin şimdiki davranışlarında ve zorluklarında etkisi olduğu düşüncesini temel alır. Kişinin hayatının erken dönemlerinde kurduğu ilişkileri ve şimdiki ilişkileri araştırır. Kişinin benliğinin gelişimi ve bu sırada çevresiyle olan etkileşimini de ele alır.

Psikodinamik terapide içgörü odaklı çalışılır. Problemlere doğrudan çözümler üretmek yerine bunların nelerden kaynaklandığına ilişkin bir anlayış kazandırmak amaçlanır. Seans sırasında kişinin rüyaları incelenir, serbest çağrışım tekniği kullanılır, geçmiş ve şimdiki deneyimleri konuşulur, savunma mekanizmaları üzerine odaklanılır ve sonucunda kişiyi rahatsız eden konuları açığa çıkarmaya çalışılır.

Terapistin başlıca rolü; seans sırasında ortaya çıkan materyalleri, bilinçdışı süreçleri ve çatışmaları incelemek ve süreç içinde kişiye rehberlik etmektir.

Hümanistik Terapi

Hümanistik yaklaşıma göre insanın doğasında kendini geliştirmek, büyümek, hedefine ulaşmak ve potansiyelini ortaya çıkarmak gibi eğilimleri vardır. Bunun sağlanabilmesi için uygun bir ortama ihtiyaç vardır. Kişinin kendini güvende hissettiği koşulsuz olumlu bir bakış açısı ve dinlendiğini ve anlaşıldığını hissedeceği bir ortam sağlamak amaçlanır.

Kişinin biricikliği, deneyimlerinin nasıl göründüğü değil “kendisinin” nasıl gördüğü önemlidir. Terapist kendi belirlediği bir konuyu gündeme getirmez, kişinin seansa getirdiği konular üzerine eğilir. Terapinin amacı, kişinin duygularını ve hayatı anlamasına, sağlıklı bir benlik anlayışına ve potansiyeline ulaşmasına yardım etmektir.

Terapistin başlıca rolü; içten ve anlayışlı bir ortam hazırlamak, yargılayıcı olmayan ve güvenli hissedilen bir ilişkide kişinin kendini gerçekleştirmesine (self-actualize) yardımcı olmaktır ve bu yolda eşlik etmektir.

En iyi terapi yöntemi hangisidir?

En iyi terapi yöntemi sizin ihtiyaçlarınıza uygun olan yöntemdir. Her terapist tüm yaklaşım ve yöntemlerde uzman değildir. Terapist arayışı sırasında önceden aldığı eğitimleri ve çalışma alanlarını inceleyerek sizin için uygun olduğunu düşündüğünüz uzmanla iletişime geçebilirsiniz.

Psikoterapilerin ortak noktaları nelerdir?

Hangi psikoterapi yaklaşımı olursa olsun, terapi sürecine başlamadan önce bazı kurallar yazılı veya sözlü olarak açıkça belirtilir. Terapi seanslarının günü, saati, yeri, sıklığı ve ücreti gibi detaylar mutlaka tedavi sürecine başlamadan önce belirlenir. Bunların belirlenmesi durumuna “terapötik çerçeve” adı verilir.

Terapötik ilişki; karşılıklı güven, saygı ve iş birliği içerisinde birlikte çalışmayı gerektirir. Karşılıklı olarak açık olmak, terapötik ilişkiye dair problemleri masaya yatırabilmek ve tedaviye yönelik karşılıklı bir uzlaşma içerisinde kararlar almak da önemli gerekliliklerdir. Çeşitli psikoterapi yaklaşımlarının ortak olarak terapötik ilişkinin önemini vurgular.

Psikoterapi, belirli teorik ve deneysel çalışmalar üzerine kuruludur. Genel işleyiş ve konuların ele alınma şekli farklı olsa da terapist, süreci bu çalışmalara dayanan bilgi birikimine ve eğitimine dayanarak yönlendirir.

Psikoterapi süreci nasıl işler? (Psikoterapi nasıl yapılır?)

Psikoterapi süreci, terapistin kullandığı yaklaşıma göre farklılık göstermektedir. En başta terapötik çerçevenin belirlenmesi gelir. Sonrasında sizi terapi almaya yönlendiren durumlar hakkında konuşulacaktır.

Seanslar arasında belli bir problem üzerinde ilerlenebilir (örn: fobi, obsesif-kompulsif bozukluk, panik bozukluk tedavileri) veya seansta konuşulacaklar esnek olarak seans sırasında belirlenebilir. Bu farkta terapistin yaklaşımı etkili olacaktır.

Süreç içerisinde terapistinize anlattığınız sorunlar, deneyimler ve düşünceler üzerine çalışılır. Bu çalışma, terapistin kullandığı teknikler doğrultusunda değişiklik gösterir. Örneğin, BDT yaklaşımında seanslar arasında size verilen ev ödevi hakkında, dinamik yaklaşımda ise bir rüyanız hakkında konuşulabilir.

Psikoterapi sürecinin sonlandırılması ise terapistinizle vereceğiniz ortak kararla belirlenir. Terapi sürecinin tamamlandığı düşünüldüğünde veya zamanından erken sonlandırmak için bir gerekçe varsa terapist ile konuşup karar verilir.

Psikoterapi hangi hastalıklara/bozukluklara iyi gelir?

Psikoterapinin etkili olduğu bazı bozukluklar şunlardır:

• Fobiler
• Kaygı bozuklukları
• Panik bozukluk
• Yeme bozuklukları
• Depresyon
• Madde bağımlılığı
• Travma sonrası stres bozukluğu
• Obsesif-Kompulsif bozukluk
• Uyku bozuklukları
• Cinsel bozukluklar

Psikoterapide ilaç yazılır mı?

Tıp fakültesinden mezun olmayan herhangi bir ruh sağlığı uzmanı ilaçla tedavi uygulayamaz. Sadece psikiyatristler ilaç yazabilir.

Psikoterapi kaç seans sürer?

BDT gibi bazı yapılandırılmış terapi yaklaşımlarında tahmini bir süre verilebilir olsa da psikoterapi sürecinin sonlandırılmasına terapist ile birlikte, süreç içerisinde karar verilmesi daha doğru olur. Her süreç kişiye özel olarak işler; aynı sorun veya nedenle gelen kişilerin terapi süreçleri aynı sürede sonlanmayabilir.

Kimler psikoterapi almalı?

• Günlük hayatınızda bazı sorunlar veya kaygı, isteksizlik, umutsuzluk gibi durumlar yaşıyorsanız,

• Önemli/kritik yaşam olayları deneyimlediğiniz bir dönemde olduğunuzu düşünüyorsanız,

• Kendinizi ve çevrenizi daha iyi anlamak, psikolojik sağlamlığınızı geliştirmek istiyorsanız

psikoterapi almak sizin için faydalı olacaktır.

Psikoterapiden ne beklememelisiniz?

Psikoterapistin ve hastanın beklentileri terapi sürecini etkiler. Bu sebeple beklentilerin gerçekçi olması son derece önemlidir. Hasta açısından “gerçekçi olmayan” beklentilerden bazıları şunlar olabilir:

• Birkaç seans içerisinde tüm sorunlarınızın çözülmesi

Psikoterapi zaman ve emek isteyen bir süreçtir. Sorunların birdenbire çözüleceği düşüncesi terapi sürecine ilişkin motivasyonunuzu düşürebilir. Bunun yanında, süreç her zaman doğrusal olarak ilerlemeyebilir. İnişler ve çıkışlar olabilir; bu da oldukça doğaldır.

• Terapistin sorunlarınıza doğrudan çözümler sunarak hayatınızın akışına müdahale etmesi, yönlendirmesi

Psikoterapistler sizin kararlarınıza, ilişkilerinize ve düşüncelerinize “doğrudan” müdahale etmezler. Bunları sizin nasıl deneyimlediğinizle ilgilenir, işlevsel ve uyumlu olmayan davranış ve düşünceleri inceleyip yorumlayarak dikkatinizi bu noktalara çekebilir. Bir akıl hocası veya öğretmen tavrında olmayacak veya fikirlerinizi değiştirmeye çalışmayacaktır.

• Söylediklerini yapmazsanız terapistin kızması

Terapötik ilişki bir alt-üst ilişkisi niteliğinde değildir. Buna paralel olarak, terapistin size sunduğu yorumları ve bakış açısını hayatınıza doğrudan uygulamanızı zorunlu kılması söz konusu değildir. Bu konuda zorlandığınız noktalar varsa bunları ele almanıza yardımcı olacaktır.

• Terapistin anlattıklarınızdan dolayı sizi eleştirmesi, başkalarına anlatması

Ruh sağlığı çalışanları için etik kuralların başında gelenlerden biri gizlilik ilkesidir. Seans boyunca konuşulan hiçbir konu üçüncü kişiler ile paylaşılamaz. Terapistin seans sırasında aldığı notlar da aynı hassasiyetle saklanır.

• Psikoterapinin herhangi bir sohbetten farklı olmaması

Terapi sırasındaki konuşma ve dinleme durumları sıradan ve arkadaşça bir sohbeti anımsatsa da bundan tamamen farklıdır. Terapist, kullandığı teknik ve yöntemlerle birlikte profesyonel bir dinleme halindedir.

Psikoterapi almak isteyenlere öneriler

• İhtiyacınıza uygun konularda uzman bir terapist bulabilmek için araştırma yapmanız ve öncesinde kendisiyle bizzat iletişime geçmeniz önemlidir.

• Nasıl ki fiziksel sorunlarımız için doktora gidiyorsak ruhsal sorunlarımız için bir ruh sağlığı uzmanına danışmak da doğaldır. Benzer şekilde, sorunlarınızın anlaşılmayacağından veya yargılanacağınızdan endişelenmeden önce, terapistlerin de alanında uzman kişiler olarak size yardımcı olmak üzere bulunduğunu unutmayın.

• Psikoterapi süreci içerisinde duygu ve düşüncelerinizde olabildiği kadar şeffaf olmak terapistinizin sizi anlamasına yardımcı olacaktır. Süreç ile ilgili sorularınızı, endişelerinizi ve merak ettiklerinizi terapistinize sormaktan çekinmeyin.

• Psikoterapi almaya başladıktan sonra uygulanan yaklaşımın veya yöntemlerin yeterli olmadığını düşünürseniz bunu terapistiniz ile paylaşın. Araştırmanızı yaparken yanılmış veya ihtiyacınıza yönelik uygun bir seçim yapmamış olabilirsiniz. Bunun sonucunda terapistinizle ortak şekilde kararlaştırarak süreci sonlandırabilir ve isterseniz kendisinden sizi yönlendirmesini talep edebilirsiniz.

• Psikoterapi almaya başlamadan önce sürecin sürdürülebilir olup olmadığını değerlendirin. Terapinin etkili olabilmesi için kararlaştırılan sıklıkta ve günlerde seanslara gidebilmeniz önemlidir. Buna seansın yapılacağı yerin uzaklığı veya seans ücreti gibi konular dahil olabilir.

• Psikoterapi almak zayıflık veya hastalık belirtisi değildir. Kendinizi ve çevrenizi daha iyi anlamak veya kişisel gelişiminiz için de destek alabilirsiniz.

Referanslar

^[1]American Psychological Association. (2023, 15 Kasım). APA Dictionary of Psychology. https://dictionary.apa.org/psychotherapy

^[2]Antichi, L., Cacciamani, A., Chelini, C., Morelli, M., Pirillo, L. ve Piacentini, S. (2022). Expectations in psychotherapy: A narrative review. Ricerche Di Psicologia. https://doi.org/10.3280/rip2022oa13574.

^[3]Beutler, L. E., Bongar, B. ve Shurkin, J. N. (1998). Am I Crazy, Or Is It My Shrink?. Oxford University Press.

^[4]Cheung, S. (2005). Strategic and solution-focused couples therapy. M. Harway (Ed.), Handbook of Couples Therapy içinde (ss. 194-210). Wiley.

^[5]Cozolino, L. (2004). The making of a therapist: A practical guide for the inner journey. W W Norton & Co.

^[6]Depreeuw, B., Eldar, S., Conroy, K. ve Hofmann, S. G. (2017). Psychotherapy approaches. Stefan G. Hofmann (Ed.), International Perspectives on Psychotherapy içinde (ss. 35-67). Springer.

^[7]Gödeş, M. (2018). Psikoterapide Çerçevenin Önemi. Türkiye Bütüncül Psikoterapi Dergisi, 1(2), 134-153.

^[8]Griffin, W. A. (2002). Family therapy. M. Hersen ve W. Sledge (Ed.), Encyclopedia of Psychotherapy içinde  (ss. 793-800). Academic Press.

^[9]Knobloch-Fedders, L. (2008, 31 Ocak).  The Importance of the Relationship with the Therapist. Family Institute. https://www.family-institute.org/behavioral-health-resources/importance-relationship-therapist

^[10]Lambert M. J. ve Vermeersch, D. A. (2002). Effectiveness of psychotherapy. M. Hersen ve W. Sledge (Ed.), Encyclopedia of Psychotherapy içinde  (ss. 709-714). Academic Press.

^[11]Öztürk, E. ve Ayhan, H. (2021). Psikoterapinin Temel İlkeleri ve Temel Bileşenleri. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 1(6), 136-158. https://doi.org/10.46628/itbhssj.908609

^[12]Samancı, A. Y. ve Ekici, G. (1998). Aile Terapisi. Düşünen Adam: Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi, 11(3), 45-51.

^[13]Wolberg, L. R. (1988). The technique of psychotherapy, parts 1&2. (4. baskı). Jason Aronson Inc.